Pećina RISOVAČA

Risovačka pećina, značajno arheološko, paleontološko i speleološko nalazište, pod zaštitom je države kao kulturno dobro od velikog i prirodno dobro od izuzetnog značaja.

Arheološka istraživanja Risovačke pećine pod rukovodstvom profesora dr Branka Gavele (od 1953. sa povremenim prekidima do 1977. godine) obuhvatila su oko 30 metara ulaznog kanala i dala važne rezultate za arheološku nauku, pre svega, jer su potvrdila postojanje paleolitskih kultura južno od linije Sava – Dunav i pružila nove podatke o životu praistorijskih ljudi.

Speleološkim istraživanjima pećine, započetim 1975. godine, rukovodio je dr Radenko Lazarević. U pećinskim slojevima, na dubini od 1–1,75 m, otkrivene su okresane kremene i koštane alatke čije odlike i način izrade ukazuju na kraj srednjeg paleolita (vreme od pre 50.000 do pre 35.000 godina). NJihov tvorac je Homo sapiens neanderthalensis, razumno biće i odličan lovac koji je vladao vatrom, pravio oruđa od kamena i sahranjivao svoje mrtve. Nažalost, ostaci neandertalskih skeleta nisu otkriveni, jer su, zajedno sa najbogatijim kulturnim slojem iz zone čovekovog staništa, uništeni pri eksploataciji kamena.

Kremene i koštane alatke iz pećine Risovače, po tipologoji i osobenostima izrade, pripadaju musterijenskoj kulturi srednjeg paleolita, a njihov tvorac je neandertalac (Homo Neanderthalensis) koji je, kao jedinstveni antropolški tip, živeo na sva tri stara kontinenta, u Evropi, Africi i Aziji.

Pećina je stanište jedne vrste slepog miša – potkovičara, koji je, kao i sve ostale vrste slepih miševa u Evropi, ugrožen i kao takav zaštićen.

Zbog svog velikog kulturnog značaja i prirodnih osobenosti Risovačka pećina je stavljena pod zaštitu kao kulturno dobro od velikog i prirodno dobro od izuzetnog značaja, odnosno, Risovača je spomenik prirode prve kategorije. Za posetioce je prvi put otvorena 1987. godine, a ove (2009) godine preuređena je po najvišim standardima savremene prezentacije, prema projektu Rudarsko-geološkog fakulteta iz Beograda.